Türkiye, NATO Zirvesi’ndeki çetin görüşmelerin ardından İsveç’in NATO’ya katılım protokollerini Meclis’e sevk etme kararı aldı. 15 Temmuz’da kapanacak TBMM, 1 Ekim’e kadar çalışmalarına ara verecek. Bu, İsveç’in PKK ve FETÖ’yle mücadeledeki ev ödevlerini, Avrupa Birliği (AB) ile ABD’nin ise Türkiye’ye verdiği sözleri yerine getirmesi için 2,5 aylık süre olduğu anlamına geliyor. Ev ödevleri ve sözler yerine getirilmediği görülürse Meclis’ten onay çıkması beklenmiyor. Meclis’in alacağı veto kararının sembolik anlamı daha da güçlü olacak.
Edinilen bilgilere Türkiye, İsveç, ABD ve AB’den çok güçlü taahhütler alınca protokolü Meclis’e sevk etme kararı aldı. Özellikle AB ve ABD’nin uzun süredir Türkiye’ye karşı sürdürdüğü olumsuz tutumlar masayla yatırdı. ABD’ye, F-35 ve F-16’daki negatif tutumu ve savunma sanayi dahil ülkemize yönelik yaptırımlar hatırlatılarak “Suriye ve Irak’ta Türkiye karşıtı terör faaliyetlerini destekliyorsunuz” denildi.
AB konusunda ise Türkiye’nin tam üyelik sürecinde karşılaştığı engellemeler ve siyasi sebeplerle müzakerelerin neredeyse durdurulması gündeme getirildi. Vize serbestisi, Gümrük Birliği Antlaşması’nın güncellenmesi ve PKK-FETÖ gibi terör örgütlerinin AB üyesi ülkelerdeki faaliyetleri masaya sürüldü. AB kurumlarında Türkiye aleyhtarı kararların alınması dahil açık ve örtülü ambargolara vurgu yapıldı. Müzakerelerde bu durumların giderilmesi yönünde sözler alındı ve Türkiye istediğini aldı. İsveç de Türkiye’nin FETÖ ile PKK konusundaki taleplerini yerine getirecek ve terörle mücadele konusunda iş birliği yapacak.
Hükümet, protokolü Meclis’e gönderme kararı alırken verilen sözleri yakından takip edecek. Sözler tutulursa Türkiye gereğini yapıp İsveç’in NATO üyeliğine onay verecek. Gelmezse süreç Meclis’te tamamen tıkanacak.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta düzenlenen NATO Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’nin ilk gününde yoğun bir diplomasi trafiği yürüttü. Aile fotoğrafı çekimine ve NATO Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’ne katılan Erdoğan, gün boyu LITEXPO Sergi ve Kongre Merkezi’nde ikili görüşmeler gerçekleştirdi.
İlk olarak Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile bir araya gelen Erdoğan daha sonra İngiltere Başbakanı Rishi Sunak ile görüştü. Başbakanlık Ofisi 10 Numara’dan yapılan açıklamada, iki liderin, büyüyen ticaret bağları ile güçlü savunma ve güvenlik işbirliğine dayanarak İngiltere-Türkiye ilişkilerinin tam potansiyeline ulaşmasını sağlamadaki ortak kararlılıklarını bir kez daha teyit ettiği kaydedilerek, “Liderler ayrıca, terörle mücadele konusunda istihbarat paylaşımı ve işbirliğini derinleştirme konusunda mutabık kaldı” ifadesi yer aldı.
Erdoğan daha sonra Kanada Başbakanı Justin Trudeau, İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, Almanya Başbakanı Olaf Scholz ile bir araya geldi. Erdoğan son olarak ABD Başkanı Joe Biden ile görüştü. Görüşmenin başında, yeniden cumhurbaşkanı seçilmesi dolayısıyla kendisini arayarak ilettiği tebrik mesajı için Biden’a teşekkür eden Erdoğan, “Stratejik mekanizma kapsamında sıranın artık devlet başkanları düzeyinde istişarelere geldiği kanaatindeyim. NATO marjında bu görüşmeyi bunun ilk adımı olarak görüyorum. Bundan önceki buluşmalarımız adeta ısınma turları gibiydi ama şimdi yeni bir süreci başlatıyoruz. Tabii benim için bu yeni süreç beş yıllık bir süreç, şimdi sizde de seçim hazırlıkları var. Bu seçim hazırlıklarıyla birlikte şimdiden başarılar diliyorum” ifadesini kullandı. Erdoğan-Biden görüşmesi 1 saat 15 dakika sürdü. Görüşme ile ilgili sosyal medya hesabından açıklama yapan Erdoğan, “Görüşmemizde ikili ilişkilerimizi ve güvenlik alanındaki işbirliği imkanlarımızı ele aldık. Temaslarımızın ülkemiz için hayırlara vesile olmasını diliyorum” dedi.
Liderlerle görüşmelerine ilişkin sosyal medyadan paylaşım yapan Erdoğan, Macron ile görüşmesine ilişkin, “Bu verimli toplantının ülkelerimiz için hayırlara vesile olmasını diliyorum” değerlendirmesinde bulundu. Erdoğan, Sunak ile görüşmesine ilişkin, “Müttefiklerimizle yakın işbirliği içerisinde ittifakımıza katkı vermeye devam edeceğiz” ifadesini kullandı.
Türkiye’nin, İsveç’in NATO’ya katılım protokolünü TBMM’ye sevk edeceği açıklamasını Avrupalı liderler olumlu karşılarken, Avrupa basını da bu konuya geniş yer ayırdı. Avrupalı liderler ve bakanlardan peş peşe tebrik mesajları geldi. Avrupa Birliği (AB) Konseyi Başkanı Charles Michel, “Vilnius’tan güzel haber” ifadesini kullanırken AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen de “Vilnius’ta tarihi bir adım”değerlendirmesinde bulundu. Liderler genel olarak “daha güçlü ve güvenli NATO” vurgusu yaptı.
İngiltere Başbakanı Rishi Sunak “Hepimizi daha güvenli kılacak tarihi bir adım” derken Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock “32 ile hep birlikte daha güvendeyiz” ifadelerini kullandı. Kosova Cumhurbaşkanı Vjosa Osmani ise “Sırada: Daha güçlü bir İttifak ve daha güvenli bir Avrupa için Kosova, Ukrayna ve Bosna-Hersek NATO’ya!” yorumu yaptı. “
Norveç Başbakanı Jonas Gahr Store, Hollanda Savunma Bakanı Kajsa Ollongren, Finlandiya Cumhurbaşkanı Sauli Niinstö, Fransa Dışişleri Bakanı Catherine Colonna, İsveç Savunma Bakanı Pal Jonson, Litvanya Cumhurbaşkanı Gitanas Nauseda, Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, Letonya Başbakanı Krisjanis Karins, İtalya Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Antonio Tajan, Hollanda Dışişleri Bakanı Wopke Hoekstra da İsveç’in güvenliği arttıracağına dikkat çekti.
Türkiye’nin, İsveç’in NATO’ya Katılım Protokolü’nü TBMM’ye sevk edeceği açıklaması, dünya basınında “son dakika” gelişmesi olarak geniş yer buldu. Avrupa ve ABD basınında yer alan haberlerde, “zirvenin mutlak kahramanı” olarak nitelendirilen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsveç’in NATO üyeliğine “yeşil ışık” yaktığı ifade edildi. Özellikle İsveç basınında sevinçle karşılanan gelişme, “tarihi bir karar” olarak yorumlandı. Karar, Yunan basınında “tarihi adım” sözlerini başlıklara taşınırken İtalyan basını, “Erdoğan olur verdi” dendi. İspanyol basını, “Erdoğan’ın Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşta arabuluculuğa NATO Zirvesi’nde İsveç’in 32. üye olmasına evet diyerek yeni bir başlangıç eklediğini ve zirvenin mutlak kahramanı olduğunu” kaydetti. Balkanlar da ise “Erdoğan, İsveç’in NATO üyeliği için rampayı kaldırdı” değerlendirmesi yapıldı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan, resmi devlet başkanı eşleri programı kapsamında Litvanya Ulusal Sanat Müzesini ziyaret etti. Emine Erdoğan’ın katıldığı müze ziyaretinde, Litvanya Cumhurbaşkanının eşi Diana Nausediene ve NATO Genel Sekreterinin Eşi Ingrid Schulerud da yer aldı. “Litvanya modern dansının mimari ve video sanatla sinerjisine” işaret edilen kısa video gösterimlerinin gerçekleştirildiği ziyarette, Litvanya Ulusal Sanat Müzesi Genel Direktörü Arunas Gelunas tarafından sunum yapıldı. Program kapsamında müzik dinletisi de sunuldu.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, NATO Zirvesi’nin resmi açılışı öncesinde gazetecilere yaptığı açıklamada İsveç’in üyeliğinin hem Türkiye hem Baltık bölgesi hem de NATO için iyi olacağını belirtti. Stoltenberg, İsveç’in taahhütleri konusunda NATO’nun garantör olup olmayacağı sorusunu yanıtlarken de “Türkiye ve İsveç’in anlaşmaya uyacağından eminim. Bunun katılımdan sonra da devam edeceğine inanıyorum. Madrid’den beri terörle mücadele konusunda defalarca görüştük. Bu, işbirliğinin İsveç’in tam üye olmasından sonra da devam edeceğini gösteren kalıcı bir taahhüt ve anlaşma olduğunun işaretidir” diye konuştu.
Liderler, NATO’nun devlet ve hükümet başkanları düzeyindeki Kuzey Atlantik Konseyi Toplantısı’na katıldı. Finlandiya, bir NATO Zirvesi’ne ilk kez tam üye olarak katıldı. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Finlandiya Cumhurbaşkanı Sauli Niinisto’yu ilk zirve toplantısına katılmasından dolayı tebrik etti. Liderler, Stoltenberg’in bu sözleri üzerine Niinisto’yu alkışladı. Stoltenberg, Finlandiya’nın ardından dünkü anlaşmayla İsveç’i de yakında NATO’nun tam üyesi olarak göreceklerini belirtti. NATO ülkelerinin liderlerinin önemli kararlara imza atacaklarını aktaran Stoltenberg, Ukrayna’ya desteğin artırılacağını, bunun Ukrayna’yı ittifaka daha yakın hale getireceğini, NATO’nun yeni savunma planlarının onaylanacağını ve daha iddialı savunma yatırımı üzerinde uzlaşılacağını bildirdi.
ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Türkiye’ye F-16 satışı konusunda ABD Başkanı Joe Biden’ın Kongre ile istişare ederek bu süreci ilerletmeyi planladığını söyledi.
Vilnius’ta gazetecilere konuşan Sullivan, İsveç’in NATO üyeliğini onaylamasının ardından Türkiye’nin ABD’den F-16 talebine yanıtlarının ne olacağı sorusu üzerine, Biden’ın bu satışı desteklediğini uzun zamandır dile getirdiğini anımsattı. Türkiye’ye F-16 satışının ABD’nin çıkarları ile de uyuştuğunu vurgulayan Sullivan, “Biden, Kongre ile de istişare ederek bu süreci ilerletmek istiyor” ifadesini kullandı. Sullivan, Kongre’nin Türkiye’ye F-16 satışını ne zaman onaylayacağının sorulması üzerine ise “Bu konuda net bir tarih veremem ancak Kongre üyeleri ile temastayız” yanıtını verdi.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg DE, Türkiye ile ABD arasında F-16’lara ilişkin diyaloğu memnuniyetle karşıladığını belirtti. Stoltenberg, Türkiye’nin ABD’den F-16 savaş uçağı alma planı hakkındaki soruyu yanıtlarken de şunları söyledi: “Bu, ABD’nin kararıdır. Türkiye, arada bir bağlantı görmediğini çok açık şekilde ortaya koydu. NATO, müttefikler arasında silah ihracatı kısıtlamalarını kaldırmak için neler yapabileceğimiz konusunda çok açık olmuştur. Türkiye ile ABD arasında F-16’lar konusundaki bir diyaloğu memnuniyetle karşılıyorum. Ancak bu, dün vardığımız uzlaşının bir parçası değil.”
Öte yandan Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, ABD Savunma Bakanı Lloyd James Austin ile telefonda görüştü. Telefon görüşmesinde ikili ve bölgesel savunma ile güvenlik konuları ele alındı. Görüşmede İsveç’in NATO üyeliği süreci ile F-16 tedarik ve modernizasyonu konusu üzerinde duruldu.
İsveç’in NATO üyeliği ile ilgili Rusya’dan ilk açıklama geldi. Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, Rusya’nın Türkiye ile ilişkilerini geliştirmek istediğini vurguladı. Peskov, “Anlaşmazlıklara rağmen, iki tarafa da fayda sağlayacak alanlarda Türkiye ile ilişkileri geliştirme niyetinde” olduklarını söyledi. Türkiye’nin, İsveç’in NATO katılım protokolünü onaylamak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sevk etme kararını anlayışla karşıladıklarını dile getiren Peskov, “Türkiye NATO üyesidir. Türkiye’nin yükümlülükleri var ve Türkiye bu yükümlülüklerine bağlıdır. Bu bizim için hiçbir zaman sır değildi. Bu bağlamda hiçbir zaman pembe gözlük takmadık. Buna bu şekilde yaklaşıyoruz ve her şeyi çok iyi anlıyoruz” ifadelerini kullandı.
Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğine vize vermesinin ardından onay süreci Finlandiya’daki süreç gibi ilerleyecek. İsveç’in NATO’ya katılımına ilişkin protokol, Cumhurbaşkanın Erdoğan’ın imzasının ardından Meclis Başkanlığı’na sunulacak. Protokolün onaylanmasına ilişkin yasa teklifi, Meclis Dışişleri Komisyonu’na sevk edilecek. Teklif, komisyonda kabul edilip ardından Genel Kurul gündemine gelecek. Teklifin Genel Kurul’da da kabul edilip Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla, İsveç’in NATO üyeliğine ilişkin onay süreci tamamlanmış olacak. Bu sürecin her aşamasında ise İsveç’in taahhütlerine bağlılığı aranacak.
İsveç Başbakanı Ulf Kristersson, ülkesinin NATO üyeliği elde etmesiyle ilgili “Biz tüm NATO üyelerinin bilmesini istiyoruz ki; İsveç İttifak’a aynı zamanda güvenlik sağlayacaktır. Biz uzun vadeli olarak buradayız. Terörle mücadelede, organize suçla mücadelede kararlıyız. İsveç’in İttifak’a katabileceği çok şey var. Dün elde edilen sonuçtan çok memnunum. Şimdi onayların tamamlanmasını sabırsızlıkla bekliyoruz” dedi. İsveç’in NATO üyeliğinin onaylanması yönünde çok büyük bir adım atıldığını belirten Kristersson, Türkiye ile işbirliği formatı olan, yeni bir ikili güvenlik diyaloğu kuracaklarını söyledi. İsveç’in Türkiye’ye Madrid’de verdiği taahhütlere uymaya devam edeceğinin de altını çizen Kristersson, “İsveç olarak Türkiye’nin AB sürecini destekliyoruz. Modernize edilmiş bir Gümrük Birliği ve vize serbestisi konusunda da desteklerimizi sürdüreceğiz” ifadelerini kullandı.
